ĐIỀU TRỊ TRỨNG CÁ

PGS. TS. BSNT Hoàng Thị Lâm

Trứng cá là bệnh viêm khu trú vùng nang lông, tuyến bã. Tăng tiết bã nhờn được coi là điều kiện cần của mụn trứng cá, còn phản ứng viêm được xem là yếu tố then chốt. Vai trò của phản ứng viêm quan trọng đến nỗi ngày nay người ta có xu hướng xem mụn trứng cá là một loại bệnh tự miễn. Cơ chế sinh bệnh có liên quan đến trực khuẩn kị khí gram dương Propionibacterium acnes, Biểu hiện của bệnh bao gồm nhiều loại tổn thương khác nhau như: mụn đầu đen hoặc trắng, sẩn, mụn mủ, cục, nang trứng cá... khu trú ở các vị trí tiết nhiều bã nhờn như mặt, lưng, ngực. Mụn trứng cá ít khi gây nguy hại đến tính mạng, tuy nhiên, bệnh có xu hướng tồn tại dai dẳng, hay tái phát, với biến chứng thường gặp là sẹo lõm, hoặc sẹo lồi, thâm da, gây mất thẩm mỹ, làm suy giảm đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, đặc biệt là các bạn nữ trẻ tuổi.

Tổn thương trứng cá có thể đi từ nhẹ đến nặng trên nền da nhờn mụn theo các mức độ sau: 1) Trứng cá nhẹ: Chỉ là các mụn đầu đen hoặc đầu trắng, kèm các nốt sần có hoặc không có mủ. Các mụn trứng cá này thường tự hết trong vòng 1-2 tuần không để lại sẹo mà cũng không cần phải dùng thuốc. 2) Trứng cá vừa: Tổn thương cơ bản là các sẩn đỏ, đau, có thể có mủ. Bệnh dai dẳng có xu hướng lan rộng và không thể khỏi nếu không điều trị. Rất dễ tạo sẹo nếu mụn mủ sâu hoặc do lấy nhân mụn không đúng cách. 3) Trứng cá nặng: Tổn thương, đau, phù nề, nhiều nốt mủ. Thậm chí có nhiều trứng cá dạng cục, bọc v.v…kèm theo lỗ chân lông rông. Da mặt có nhiều sẹo lớn

Có 4 nhóm nguyên nhân chính gây mụn trứng cá: Do da sản xuất quá nhiều dầu, do bít tắc nang lông do dầu và tế bào da chết, do vi khuẩn, do rối loạn hoạt động của hormone. Một số yếu tố khác cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh trứng cá như thuốc corticosteroid, testosterone, lithium… Chế độ ăn nhiều chất béo và giàu năng lượng, chocolate… hoặc chế độ làm việc nghỉ ngơi không phù hợp như thức quá khuya… Trứng cá có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng hay gặp nhất ở lứa tuổi thanh thiếu niên.

Điều trị  trứng cá nhằm giảm quần thể vi khuẩn trong nang lông, giảm sinh bã nhờn, giảm viêm, loại bỏ lớp keratin che lấp nang lông. Hạn chế tổn thương da, đặc biệt hạn chế việc hình thành sẹo cũng như khắc phục các hậu quả của trứng cá bằng cách làm mờ sẹo, giảm thâm là rất quan trọng. Việc điều trị trứng cá cũng như các biến chứng cần  nhiều thời gian. Hiệu quả của phần lớn các thuốc điều trị trứng cá nhiều khi khó quan sát thấy trong vòng vài tuần đầu. Thậm chí, có những bệnh nhân, tình trạng mụn trứng cá còn nặng lên trước khi có các dấu hiệu cải thiện triệu chứng. Chiến lược điều trị trứng cá được bác sĩ đưa ra dựa vào tuổi, loại trứng cá cũng như tình trạng nặng của bệnh và mức độ tuân thủ của  người bệnh.

Các thuốc được dùng gồm có các sản phẩm dung tại chỗ và các thuốc dung đường toàn thân. Khi thuốc bôi ngoài không có tác dụng, cần dùng thuốc uống, đáp ứng với thuốc thường chậm và phải điều trị lâu dài. Trong thời gian điều trị bệnh, bệnh nhân tuyệt đối không được sờ hay nặn mụn gây viêm nhiễm lan rộng (bội nhiễm) gây ảnh hưởng đến kết quả điều trị.

Thuốc điều trị tại chỗ

- Retinoid và các thuốc giống retinoid: Là dẫn chất của vitamin A,  bao gồm: Adapalene, tazarotene, tretinoin. Thuốc được trình bày dưới dạng kem, dạng gel, hoặc lotion. Nên sử dụng thuốc vào buổi chiều, bắt đầu bằng 3 lần/tuần. sau đó dùng hàng ngày.

- Kháng sinh: Có tác dụng chống viêm và tiêu diệt vi khuẩn trên da. Trong những  tháng đầu điều trị, bạn có thể sử dụng phối hợp thuốc retinoids và kháng sinh cùng nhau. Kháng sinh dùng buổi sáng và retinoid buổi chiều. Kháng sinh có thê dùng cùng benzoyl peroxide để giảm đề kháng kháng sinh. Kháng sinh tại chỗ dung đơn độc không được khuyến cáo. Các kháng sinh hay dung là Clindamycin và Erythromycin.

- Salicylic acid và Azelatic acid: Azelatic acid là sản phẩm thiên nhiên được tìm thấy nhiều trong hạt ngũ cốc và các sản phẩm động vật. Nó có tính kháng sinh tự nhiên. Kem azelaic acid 20% thường được dùng 2 lần ngày trong thời gian ít nhất 4 tuần. Tăng hiệu quả sử dụng khi phối hợp cùng với Erythromycin. Đây cũng là lựa chọn thích hợp ở những bệnh nhân mang thai hoặc cho con bú. Tác dụng phụ là mất sắc tố và kích ứng da nhẹ. Salicylic acid có thể giúp ngăn ngừa nút sừng nang lông.

- Dapsone 5% dùng 2 lần/ngày rất tốt cho mụn trứng cá viêm, đặc biệt ở phụ nữ trưởng thành. Tác dụng phụ của thuốc là đỏ và khô da. 

Một vài sản phẩm có chứa kẽm, nicotinamide, resorcinol, sulfacetamide sodium hoặc chloride aluminum cũng có tác dụng điều trị trứng cá

Thuốc dùng đường uống

- Kháng sinh: Được dùng cho trứng cá từ mức độ trung bình đến nặng. Lựa chọn đầu tay là kháng sinh nhóm tetracycline, hoặc macrolide. Nên sử dụng kháng sinh trong thời gian phù hợp để hạn chế kháng kháng sinh. Nếu sử dụng kèm Benzoyl Peroxide hoặc Retinoids tại chỗ cũng giảm được nguy cơ kháng kháng sinh. Một số kháng sinh làm tăng nhạy cảm với ánh nắng, nên lưu ý bệnh nhân điều này.

- Thuốc tránh thai. Thuốc tránh thai đường uống phối hợp (estrogen và progestin) được FDA chấp nhận sử dụng cho bệnh nhân nữ mắc bệnh trứng cá. Khó có thể quan sát thấy hiệu quả trong thời gian ngắn, chính vì vậy nên phối hợp với các thuốc điều trị trứng cá khác trong thời gian đầu. Tác dụng phụ của thuốc tránh thai đường uống là tăng cân, nôn, căng tức tuyến vú hoặc tăng nguy cơ tắc mạch.

- Thuốc kháng Androgen (Aldactone) có thể cân nhắc cho các bé gái thanh thiếu niên hoặc phụ nữ nếu kháng sinh không có tác dụng. Tác dụng phụ gồm có căng tức tuyến vú hoặc đau từng đợt.

- Isotretinoin là thuốc điều trị trứng cá rất hiệu quả, thường được chỉ định cho các trường hợp trứng cá nặng hoặc không đáp ứng với các thuốc điều trị khác. Tuy nhiên, thuốc kèm theo nhiều tác dụng phụ như khô da, khô môi…. viêm ruột loét, tăng nguy cơ trầm cảm và tự tử, bất thường thai nhi…. Các bác sĩ cần theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ trong thời gian bệnh nhân dùng thuốc.

Các phương pháp khác

- Lasers và liệu pháp ánh sáng: Nên dùng ánh sáng xanh để điều trị.

- Lột da sinh học: Được sử dụng với các acid như salicylic, glycolic hoặc retinoid acid. Cần điều trị nhắc lại.

- Loại bỏ nhân mụn: Cần thận tránh để lại sẹo

- Corticoid: Các tổn thương sẩn cục hoặc nang lớn có thể được điều trị bằng tiêm corticoid tại chỗ. Thuốc có tác dụng giảm viêm và giảm đau nhanh chóng. Tác dụng phụ bao gồm mỏng da tại nơi điều trị.

Chăm sóc da tại nhà

Với các trường hợp trứng cá nhẹ hoặc các trường hợp sau điều trị trứng cá tại các phòng khám, nên tiến hành chăm sóc da tại nhà.

- Rửa mặt với các chất tẩy rửa dịu nhẹ: Hai lần/ngày, rửa mặt bằng tay với các sản phẩm dịu nhẹ. Tránh các chất kích ứng da, không nên cọ xát da thường xuyên.

- Sử dụng các mỹ phẩm kiểm soát dầu để giảm bớt lượng dầu trên da.

- Tránh nắng: Đặc biệt ở những bệnh nhân đang dùng các thuốc tăng nhạy cảm ánh nắng.

- Tránh sờ nắn nhiều vùng da tổn thương hoặc tự nặn mụn trứng cá vì nguy cơ nhiễm trùng cũng như để lại sẹo trên da.

- Nên tắm rửa để loại bỏ mồ hôi và giảm bớt dầu trên da sau khi hoặt động thể lực mạnh.